تغییر پارادایم نقش تاریخی ایران،ریشه مسائل لاینحل

صورت بندی ریشه های مسائل فعلی کشور ایران معمولا از منظر پروسه های معیوب گذشته بررسی شده است.فهرست کردن دلایلی چون نبود نگرش بلندمدت،نبود برنامه مدون،برنامه های ناسازگار و نامتناسب با واقعیت روی زمین،تقلید چشم بسته از برنامه های کشورهای دیگر،فساد در سیستم دیوانسالاری،بروکراسی ناکارامد و چندین وچند دلیل دیگر به گفتمان رایج بدل شده است.

در این مقاله به نادرستی این گفتمان در این زمان مشخص،بیان صورت بندی دیگر از دلایل این مسائل و یکسری راهکار برای برون رفت از این شرایط و همچنین رویکرد اقتصادی افراد و نهادها در این شرایط و سالهای پیش رو خواهیم پرداخت.

مساله تورم مزمن ایران دیگر در قالب تورمهای حدود 15 درصدی نیست و مدام در حال ثبت رکوردهای جدیدی است.نرخ رشدهای حدود 5 درصدی ایران در دهه های گذشته دیگر محقق نمیشود،دسترسی ایران به بازارهای پولی و بانکی محدود شده است و کلیت معادلات به هم خورده است.

لایحه جامع تحریم‌ها، پاسخگویی و عدم سرمایه‌گذاری ایران موسوم به سیسادا (Comprehensive Iran Sanctions, Accountability, and Divestment Act of 2010) قانونی است مصوب کنگره ایالات متحده آمریکا که تحریم‌های اضافی را بر ایران اعمال می‌کند.

این لایحه تحریم‌های اقتصادی وضع شده بر ایران بر اساس لایحه تحریم‌های ایران ۱۹۹۶ را گسترش داده و شرکت‌ها و افرادی را که به بخش نفت ایران کمک برسانند مجازات می‌کنند. این فشار مضاعف بخشی از کارزار بزرگتر بر سر انرژی هسته‌ای در ایران است، و هدف از آن هدف قرار دادن وابستگی ایران به واردات به منظور تأمین نیازش به بنزین است.

قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act) موسوم به قانون کاتسا قانونی است که با رأی قاطع کنگره و سنای ایالات متحده آمریکا، علیه ایران، روسیه و کره شمالی به تصویب رسید، تا از طریق تحریم با آنچه اقدامات خطرناک و دشمنانه این کشورها در قبال آمریکا و متحدانش خوانده شده‌است، مقابله کند. این لایحه توسط دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا امضا و رسماً به قانون تبدیل شد.

تمام این مسائل نشاندهنده تغییر پارادایمی اساسی در روابط قدرت است.

کلید مساله در تعریف نقش ایران در روابطش با دنیای خارج و بویژه ابرقدرتهاست.

اول-از زمان اهمیت پیدا کردن نقش انرژی در توسعه جهان ایران همواره بعنوان تامین کننده انرژی و همینطور امنیت منطقه خلیج فارس شناخته شده بود.نیاز امریکا به نفت خاورمیانه و تاثیرگذاری امنیت آن در قیمت نفت باعث نوعی سازش نانوشته در روابط فیمابین شده بود.این تامین گری در قبال توسعه و بقای ایران معامله میشد.و چنان این نقش اهمیت داشت که با تهدید ایران به بستن تنگه هرمز قیمت نفت رکوردهای جدید ثبت میکرد.

این پارادایم با ظهور تکنولوژی گاز و نفت شل و البته منطقی شدن استخراج با این روش نیاز امریکا به بازار انرژی خاورمیانه نه تنها از بین رفت بلکه این کشور به صادرکننده بزرگ نفتی بدل شد.

دوم- ظهور قدرت اقتصادی چین از سالهای 2005 به بعد،با مهاجرت بسیاری از شرکتهای امریکایی برای استمرار توان تولید ارزان قیمت و همچنین مسائل امریکا در جنگهای خاورمیانه همگی باعث شد امریکا رویکرد خود را از تمرکز و جهتگیری راهبردی این کشور از خاورمیانه به شرق دور تغیر دهد. به گونه ای که اوباما در سالهای ریاست جمهوری خود تلاش زیادی انجام داد تا توجه

و منافع ایالات متحده آمریکا را به سوی آسیا- اقیانوسیه به منظور مهار چین معطوف کند.

این دو متغیر عمده،نقش سنتی ایران را از تامین کننده انرژی و امنیت به قسمتی از پازل تقابل امریکا-چین تغییر داد.

ابتکار کمربند و جاده (Belt and Road Initiative ) یک طرح سرمایه‌گذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از ۷۰ کشور جهان و سازمان‌های بین‌المللی و توسعهٔ دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» است که در مرکز سیاست خارجی شی جین پینگ دبیرکل حزب کمونیست چین قرار دارد. راهبرد این طرح ایجاد کریدور(در سه مفهوم حمل و نقل و خط لوله/جمعیت و توسعه شهری/گسترش ارزش افزوده در راستای این بسترها) برای ارتباط اروپا با چین برای انتقال تکنولوژی اروپا در قبال دسترسی اروپا به بازار مالی چین و توان سرمایه‌گذاری آن است. این طرح می‌تواند به همراه قدرت نظامی چین، به هژمونی این کشور و در نهایت با تفوق بر مسیرهای تجاری ، چین را به سوی قدرت برتر در اقتصاد جهانی رهنمون کند.

ابتکار کمربند و جاده از چندین مسیر میسر است:

مسیر روسیه که بدلیل تنشها چشم اندازی برای اجرایی شدن تا سالها و حتی دهه ها ندارد.

مسیر لاجورد که برخلاف نام سنتی آن که از افغانستان میگذشت شامل ترکیه،نخجوان ،آذربایجان،دریای خزر،ترکمنستان و ازبکستان و آسیای میانه تا چین.

کریدور عرب-مد که از هندوستان،امارات،عربستان،اردن،اسرائیل ،یونان به اروپا منتهی میشود.

و یک مسیر که افغانستان و ایران،عراق،سوریه،لبنان،دریای مدیترانه و اروپا را شامل میشود.

برای مسیر لاجورد بواسطه نقش امریکا در داشتن همپیمانان و برای مسیر عرب مد بواسطه حضور رقیب قدرتمندی چون هند برای چین و همچنین اسرائیل منافعی برای امریکا مستتر است.

ابزارهای مهار چین برای امریکا شامل تکنولوژی ریزتراشه ها/دریای چین جنوبی/مساله انرژی و سین‌کیانگ است. مسیر ایران بواسطه قابلیت انتقال نفت خود و همینطور عراق به چین و همچنین نقش افغانستان در نفوذ در سین‌کیانگ و ایغورها بهترین آپشن تاثیرگذاری در مهار قدرت یا هزینه تراشی برای چین است.

با درک این پارادایم میتوان صورت بندی نزدیکتری نسبت به وقایع سالهای اخیر تصویر کرد.

با اتمام همه گیری کرونا میتوان شرایط کشورها را به شرایط جهان بعد از لغو قانون برتون وودز تشبیه کرد.نیاز کشورها به نقدینگی و بازارهای مالی توسعه نیافته شرایط پیچیده ای را ایجاد کرده است.از دیگر سو آمارهای اقتصاد جهان نشان از یک رکود در سال 2022 دارد که بنابر پیشبینی اخیر IMF در سال 2023 تشدید هم خواهد شد شرایط را دشوارتر نیز خواهد کرد.

تنهايي استراتژيك نظريه‌اي است كه بنيانگذار آن پروفسور محي‌الدين مصباحي، استراتژيست برجسته ايراني و مدير عالي مركز مطالعات خاورميانه در دانشگاه بين‌المللي فلوريداست.تنهایی استراتژیک بمعنای تک افتادگی ایران به لحاظ زبان،مذهب و همچنین سابقه تاریخی در ناتوانی ایفای نقش در راستای اهداف ابرقدرتهاست.

با درنظر گرفتن این موارد مسئله اول ایران ایجاد شراکت استراتژیک با چند ابرقدرت با ارز جهانرواست.تجربه تاریخی صنعت فولاد نشاندهنده کارکرد این رویکرد چندگانه به ابرقدرتها در راستای تامین امنیت،منافع،و همچنین حل مسائل وبحرانهای ارزی،زیست محیطی و ژیوپلیتیک است.

در راستای تحلیل صنایع و بازارهای مالی و استراتژی تصمیم گیری با نگاهی به ژئوپلیتیک و ژئواکونومی در سالهای آینده توجه به مسائل زیر ضروریست: